Kayıp ve yas süreci özellikle son günlerde yaşadığımız depremler ve yaşadığımız kayıplar nedeniyle önemli ve üzerinde uzunca durulması gereken bir konu. Bireyin, yakınını kaybetmesiyle duygusal, bilişsel ve davranışsal olarak içine girdiği sürece yas tutma denilir. Birey bu süreci doğal bir şekilde yaşadığında kayıpla sağlıklı bir şekilde baş etmiş olur. İnsan yaşadığı kaybı yaşamının bir parçası haline getirdiği zaman bununla yaşaması gerektiğini kabullenmiş ve öğrenmiş olur. Bu kaybedilen kişiyi silmek, unutmak ve artık sevmemek anlamına gelmez. Aksine birey yakınını kaybettiği zaman onun anısını yaşatmak ve onun varlığının hatırlanması için kendi hayatına da kaldığı yerden devam etmesi gerektiğini de öğrenmiş olur.
Yas süreci bireyi iyileşmeye götüren bir süreçtir. Yas sürecindeki birey şimdi ve gelecek arasındaki bağlantıyı sağlayarak yaşamını bu doğrultuda düzenlemeye çalışır. Kaybedilen kişinin yokluğuyla yüzleşerek bu gerçek ile yaşaması gerektiğini öğrenir ve kaybedilen kişinin yokluğuna uyum sağlayarak bu şekilde hayata kaldığı yerden devam etmesi gerektiği gerçeğini anlamaya başlar.
Yas sürecindeki bireyin verdiği tepkiler normal ve doğal tepkilerdir. Yas sürecinin şiddeti ise kaybedilen kişinin ölüm nedeni ve yakınlık derecesine göre farklılık gösterebilmektedir.
Kayıp ve Yas Süreci Hangi Sebeplerden Dolayı Zorlaşır?
Yas sürecinin beklenmedik ani bir ölüm sebebiyle tutuluyor olması bireyin bu kaybı kabullenmesini zorlaştırabilir. Ayrıca kaybedilen kişinin çok yakını olması da bu sürecin kabulünü zorlaştırmaktadır. Örneğin, çok hasta ve yaşlı birinin ölümü beklenen bir ölüm nedeni iken küçük bir çocuğun bir kaza ya da doğal afet nedeniyle ölmesi bu kaybın kabulünü zorlaştırmaktadır. Başka bir örnek verecek olursak bir kadının eşini kaybetmesi demek aynı zamanda dostunu, yardımcısını, güvencesini, çocuklarının babasını, kimliğini, geleceğini de kaybetmesi demektir. Bu sebeple yaşanılan kaybın beklenmedik ve dehşet verici bir şekilde sonuçlanması bu yas sürecini travmatize etmektedir.
Yas sürecini zorlaştıran başka bir durum ise kaybedilen kişiyle bazı durumların halledilmemesi yani yarım kalmışlıkların olmasıdır. Örneğin, babasıyla zorlu bir süreçten geçmiş ve uzun zamandır babasıyla görüşmemiş bir birey babasının bu dünyadan kalbi buruk bir şekilde gittiğini düşünerek de kendisini çaresiz ve suçlu hissedebilmektedir. Söylenmemiş sözler burada yas sürecini kabul etmekte zorluk yaratabilir. Yas sürecini zorlaştıran başka bir süreç ise bireyin zorluklarla baş edebilme kapasitesinin düşük olmasıdır.
Yas sürecini kolaylaştıran unsurlara bakacak olursak bireyin zorluklarla baş edebilme kapasitesinin yüksek olması, ekonomik düzeyin yüksek olması, alkol veya madde bağımlılıklarının olmaması, aile bireyleri arasındaki kabul ve desteğin olması gibi durumlar yer almaktadır. Yas süreci bireyden bireye farklılık göstermekle birlikte bireyin kendince bu süreci yaşıyor olması normal yaşamına kolay geçişi hızlandıracak ve yeni duygusal bağlar kurabilmek adına kolaylık sağlayacaktır.
Yas Sürecinde Oluşan Tepkiler Neler?
Duygusal tepkilere bakacak olursak: şok yaşama, üzüntü, öfke, suçluluk, çaresizlik, kaygı, korku, yalnızlık, yorgunluk, umutsuz olma, isteksizlik, uyuşukluk ve hissizlik vb.
Bilişsel tepkiler: İnanamama, düşüncede dağınıklık, karışıklık, çarpık/ hatalı düşünceler, halüsünasyonlar, sanrılar, dikkat dağınıklığı, unutkanlık, rahatsız edici düşünceler veya rüyalar görülebilmektedir.
Fiziksel tepkiler: Midede boşluk duygusu, kalpte ve boğazda sıkışma, gürültüye karşı duyarlılık, nefeste darlık, zayıf/halsiz hissetme, ellerin/ ayakların uyuşması ve ağız kuruluğu gibi fiziksel semptomlar görülebilmektedir.
Davranışsal tepkiler: Uyku ve yeme sorunları, dikkatsizlik veya takıntılı davranma, alkol-madde kullanımında artış, günlük işleri halledilme de güçlükler yaşama, intihara teşebbüs ve kaybedilen kişiyi hatırlatan yerlerden kaçınma gibi davranışlar sergileyebilmektedirler.
Yas sürecindeki bireylerde bu gibi tepkiler gözlemlenmektedir. Yas sürecini doğru bir şekilde atlatabilmek için duyguları yok saymamak gerekir, yas sürecini yaşayan kişi için sabırlı davranılmalı ve acısını kabul ederek yaşayabilmesi için alan ve zaman tanınmalıdır, çevresinden (aile, akraba, arkadaş gibi) destek görmesi gereklidir. Eğer bu süreci yönetmekte zorluk çekiyorsanız uzman birinden psikolojik destek alıyor olmak bu süreci kabul etmek ve gündelik yaşantınıza geri dönebilmeniz açısından kolaylık sağlayacaktır.