Çocuklarda Sürdürülebilir Disiplin- Ödül/Ceza Yöntemi
Her anne -baba, söz konusu disiplin olduğunda çocuğa nasıl bir yaklaşım şekli göstereceği konusunda soru işaretleri barındırır. Burada önemli olan nokta ebeveynlerin “disiplin” kelimesinden ne anladığı ve konuya nasıl anlamlar yüklediğidir. Bir toplulukta, yetişkinlerin çocuktan beklentisi genelde çocuğun kimseyi rahatsız etmeden bir köşede sessizce oyununu oynaması, kendi kendini oyalayabilmesidir. Öncelikle göz önünde bulundurulması gereken nokta çocuğun çocuk gibi davranabileceği alanı çocuğa vermek ve takip eden süreçte çocuktan yaş aralığına ve gelişimine uygun beklentiler içerisine girmektir. Çocuklarda disiplin konusunu sağlıklı bir şekilde oturtabilmek için ilk olarak ebeveynlerin çocuktan beklentileri konusunda tutarlı davranışlar sergilemesi gerekir. Annenin çocuğundan yapmasını istediği konuyla ilgili babanın; “Aman canım ne gerek var” gibi bir yaklaşım şekli göstermesi çocuğu anne-baba arasında tercih yapmaya zorlar. Anne baba arasında tercih yapan çocuk; ebeveynlerine karşı olan güvenini yitirir. Çünkü hangisinin kendisi için iyi olduğu konusunda kesin bir fikir yürütemez. Bu gibi durumlarda, çocuğun okulda, sınıf ortamında ya da sosyal hayatında arkadaşları ile paylaşımda bulunurken belirli kurallar çerçevesinde davranışlarda bulunmasını beklemek yanlış olur. Bir diğer konu ise anne-babanın çocuktan uymasını beklediği kuralları kendi hayatlarına ne ölçüde geçirebildiği ile ilgilidir. Bu anlamda çocuğunuza neyi ne şekilde yansıtırsanız çocuğunuzda sosyal ortamında aile içinde gördüğü kadarını uygulayacaktır. Örneğin; çocuğunuza yere çöp atma davranışının doğru olmadığından bahsederken yere çöp atmama konusunda tutarlı olmanız gerekir.
Bir çok anne baba çocukta disiplini ödül-ceza yönetimi ile sağlamaya çalışır. Çocukta ödül-ceza yönetimi kullanılırken belirli sınırlar dahilin de hareket etmek gerekir. Ödül çocukta istenilen davranışı pekiştirirken, ceza istenilmeyen davranışı söndürebilir fakat sürekli ödül kullanarak bir çocuktan istenilen davranış kalıplarını sergilemesini beklemek ya da çocuğun özgüvenini yerle bir eden ceza yönetimine başvurmak çocukta sürdürülebilir disiplini sağlamayacak aksine davranış bozukluğuna sebebiyet verecektir. Burada önemli olan ödül/ceza kavramlarını kullanma şeklidir. Öncelikle ödül/ceza kavramlarından anladığımız şey nedir? Ödül denilince akla gelen ilk şey maddi unsurlar olabilir. Örneğin; sene sonunda çocuğuna; “Sınıfını geçersen sana telefon alacağım” diyen bir ebeveyn belki de karşılığında bir ödül olmasa dahi sınıfını başarıyla geçecek olan çocuğuna ders çalışmayı koşulla yapması gereken bir “iş” gibi yansıtabilir ve durum çocuğun akademik başarısını olumsuz yönde etkileyecek bir noktaya gelebilir. Ödül çocuğun yıl boyunca göstermiş olduğu “ gayreti “ değerlendirmek ve sergilemiş olduğu performans ile ilgili “geri bildirim” vermek olmalıdır.
Ceza yönetimi ise çocuklarda disiplin konusunda ebeveynler tarafından oldukça yanlış kullanılan bir kavramdır. Öncelikle geleneksel sistemin getirmiş olduğu şiddet ve çocuğu korkutarak disipline etme yöntemleri çocuğu olduğundan daha ahlaklı ve saygılı bir noktaya getirmez. Çocuğa uygulanan şiddet çocuğa şiddet göstererek istediğini elde etmeyi öğretir. Çocuklarda disiplin, çocuğa nasıl yaklaşıyorsanız o yönde gelişir. Ebeveynlerin ceza yönetimini bir köşeye bırakarak çocuğuna “sınır koymayı” öğrenmesi, anne-baba olarak kişisel, sosyal, toplumsal sınırların nerde başlayıp bittiğini yansıtması gerekir. Çocuğun sosyal ortamında göstermiş olduğu yanlış bir davranışın öncelikle neden yanlış olduğu çocuğa anlatılmalı ve daha sonra çocuğun bu davranışı sergilerken asıl amacının ne olduğu anlaşılmalıdır. Çocuk yanlış bir davranış sergilerken altta yatan temel durum ve çocuğun temel ihtiyacı nedir gibi konular doğru anlaşılmalıdır. Burada çocuğun sergilemiş olduğu davranış karşısındaki temel niyeti kişisel gelişimiyle ilgili yol gösterici olacaktır.
Anlaşıldığını hisseden çocuk iş birliğine açık olur ve ödül-ceza yönetimiyle elde edilemeyen sürdürülebilir disiplin iş birliğiyle daha kolay sağlanır. Bu anlamda ebeveynlerin dikkat etmesi gereken nokta çocuklarda disiplinin; çocuğu karşılarına alarak değil çocukla birlikte hareket ederek sağlanması mümkün bir durum olduğudur.
Psikolog Gül KARAASLAN
Hocam vermiş olduğunuz bilgiler bize yol gösterecek teşekkür ederim.