Yazı Konusu: Çocuklarda Özgüven ve Buna Bağlı Sorunlar
Çocuğun psikososyal gelişim evrelerinde doğumla başlayan ve bir yaşına kadar devam eden dönem “temel güven duygusunun” oluştuğu dönem olarak gösterilir. Bu dönemde verilen sevginin ve ilginin tutarlı, yeterli ve devamlı olması özgüvenin oluşmasında önemli rol oynar. Özellikle bebeğin annesine veya ona bakan kişiye güvenmesi çok önemlidir.
Çocuğun kendine ait farkındalık düzeyi üç yaşına kadar yeterince gelişmemiş olduğundan, kendisiyle ilgili algısında, anne-babanın ve çevresindeki kişilerin tutumları etkilidir. İhtiyaçlarının uygun biçimde karşılanması sonucu çocuk, kendi benliğini değerli bir varlık olarak algılar. Çevresini de değer veren, güvenilir bir çevre olarak değerlendirir. Böylelikle güven duygusunun temeli başlamış olur. İki yaşından itibaren çocuk, çevresini keşfetmek ve çevre üzerinde denetim gücü kazanmak amacıyla her şeye karşı derin bir merak ve öğrenme eğilimi gösterir. Sorduğu sorular karşısında çocuğun çevresinden alacağı tepkiler özgüven gelişimi için önemli bir faktördür.
Çocuklarda Özgüven Oluşmasını Engelleyen Unsurlar
Çok Yüksek Beklentiler: Çocuklardan çok yüksek beklentiler içerisine girdiğimiz zaman eğer çocuk bizim beklentilerimize cevap veremezse hiçbir şeyi başaramayacağına inanır. Beklentilerimizi çocukların başarabileceği gerçekçi hedefler üzerine kurmalıyız.
Umursamamak: Çocuğu en az yüksek beklentiler kadar olumsuz etkiler, çünkü çocuk değer verdiği insanlar tarafından önemsenmek ister. Sorduğu sorulara cevap ister ve anlamlandırabilmesi için bu gereklidir.
Olumsuz Beklentiler: Eğer yapabileceğini düşünüyorsan yapabilirsin, eğer yapamayacağını düşünürsen haklısın diyebilmek gereklidir. Çocuğa bir iş veriyorsunuz ve bu işi onun zaten başarabileceğine inanmıyorsanız, böyle bir durumda çocuk o işi yapamayacaktır. Bu noktada çocuğun motivasyon kaynağının düşük olmasını sayabiliriz.
Çifte standart: Büyükler değişik hak ve ayrıcalıklara sahip olduğunu düşünürler. Yanlış olduğunu düşündükleri şeylerin çocuklar tarafından yapılmasını istemezler ama kendileri büyük oldukları için yapabileceklerini düşünürler. Unutulmamalıdır ki çocuk söylediklerimizi değil yaptıklarımızı öğrenir. Bu yüzden çocukların yapmasını istemediğiniz davranışlarınız varsa bunları çocukların olduğu ortamlarda olabildiğince kaçınmaya çalışın.
Öğrenilmiş Çaresizlik: Çocuğa sürekli sen yapamazsın beceremezsin şeklinde geri dönütler verirsek veya bu düşüncelerimizi ona hissettirirsek çocuk bir müddet sonra buna gerçekten inanacaktır. Örneğin, şiddete uğrayan bir çocuk her yetişkinin kendine şiddet uygulayacağını düşünebilir.
Çocuklarda Özgüven Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
- Çocuklarımız duygu ve düşüncelerini ifade edemiyorsa,
- Çocuğunuz sizin veya öğretmenlerinin verdiği görev ve sorumluluklardan kaçıyorsa,
- Yeni bir ortama girdiği zaman ağlama, çekingenlik veya farklı davranışlar sergileme eğiliminde ise,
- Sosyal ortamlarda bulunmaktan kaçıyorsa ve kendini insanlardan uzaklaştırıyorsa,
- Eleştirilmekten korkuyorsa ve yeni projelere/ etkinliklere katılmaktan geri duruyorsa,
- Dış görünüşüne oldukça dikkat ediyorsa ve bunu takıntılı hale getiriyorsa özgüven ile ilgili problem yaşıyor olabilir.
Sizlere özgüven ve kendini ifade etmeyi geliştirecek bir etkinlikten bahsetmek istiyorum. Bunu dilerseniz evde dilerseniz arkadaşlarınızla ya da psikoterapi sürecinde de rahatlıkla kullanabilirsiniz.
Öncelikli olarak katılımcıya en çok sevdiği karakter, kişi veya herhangi bir objenin ne olduğunu sormak ile başlıyoruz. Daha sonra şu sorularla devam ediyoruz:
-Bu karakteri neden seviyorsun?
-Hangi özelliklerini beğeniyorsun?
-Bu karakterin en dikkat çeken özelliği hangisi?
-Bu karakterde beğenmediğin yönler var mı? Gibi sorularla sohbeti başlatın. Ardından katılımcının özgüven eksikliğine yönelik spesifik sorular sormaya başlayabiliriz. Örnek olarak,
-… karakterin matematik sınavında başarısız oldu ona ne tavsiye edersin?
-… karakterin arkadaşları tarafından dışlandı ona ne tavsiye edersin?
-… karakterin ailesi ile ilgili bazı problemler yaşıyor ona ne tavsiye edersin?
-… karakterin en sevdiği oyuncağını kardeşinin kırdığını söyledi ona ne tavsiye edersin? gibi sorular sorarak karakter ile özdeşleşmesini, içgörü kazanmasını ve katarsis yaşamasını sağlamış oluruz. Bu örnekteki gibi soru çeşitlerini geliştirebiliriz katılımcının ihtiyacına yönelik olarak yaklaşmış ve özgüvenini geliştirme noktasında bir etkinlik tamamlamış oluruz.
Özgüven bireyin kendi potansiyelini ortaya koyabilmesi hem akademik başarısını hem de iş performansını güçlendirebilmesi için önemli bir konudur. Bu yüzden bireyin güçlü ve zayıf yanlarının farkına varabilmesi sosyal çevresi ile sağlıklı bir iletişim kurabilmesi adına üzerinde çalışılması oldukça önemlidir. Eğer sizde çocuğunuzda özgüven ile ilgili problemlerin olduğunu düşünüyorsanız kurumumuzdaki psikolog ve psikolojik danışmanlardan psikolojik destek alabilirsiniz.